Diaspora’daki Köylerimizden: Esence (Yellice) Köyü

Esence Köyü, Eskişehir’in Alpu ilçesi’ne bağlı olup, 1900’lü yılların başlarında Kırım’ın Akmescit ve Bahçesaray şehirlerinden gelenlerle, önce Kırım’dan Dobruca’ya oradan da Anadolu’ya göç eden Kırım Tatarları tarafından kurulmuştur. Köyün ilk kurucuları Benli Seyit Baydar, Abdülkayim Yeşilada, Safter Akay (İmrak), Hüseyin, Abkelâm ve Fahrettin isimli Kırım Tatarlarıdır.

Esence köyü, Alpu’ya 18 km. mesafededir. Köy, konum itibarıyla bölgede Kırım Tatarlarınca kurulan diğer köylerin ortasında yer alır. Çevredeki Uyuzhamam ve Yayıklı köyleri hariç, bütün diğer komşu köyleri Kırım Tatarlarınca kurulmuştur. Köy, kuzeyinde Eskişehir-Ankara demiryolu ve Yeşildon köyü, kuzey doğusunda Çardakbaşı köyü, güneyinde Uyuzhamam köyü, güney batısında Işıkören (Arapkuyusu) köyü, güney batısında Yayıklı köyü, doğusunda Güroluk (Kızılsuvat) ve Uzunburun ile batısında Akçatepe (Rıfkiye) köyü ile komşudur.

Esence’nin kuruluş yeri devlet tarafından belirlenmiştir. Kırım’dan göç ederek gelip bu köyü kuranlar, ilk olarak taban araziye yerleşmişlerdir. Ancak ilk kuruluş yerinin su baskınına maruz kalmasıyla, daha yukarıdaki yamaç arazi yerleşim yeri olarak seçilmiştir. Köy Osmanlı Sultanı II. Mahmut’un vakıflar arazisi üzerine iskân edilmiştir. İlk adı Yellice olan köyün adı 1960 yılında “Esence” olarak değiştirildiyse de aradan 35 yıl geçmesine rağmen halen “Esence”den çok “Yellice” olarak bilinmektedir. Esence köyü halen 56 hanede 231 kadar nüfusa sahiptir.

Köy okulunun ilk öğretmeni “Bahaattin Hoca” isminde birisidir. 70 yıl önce 20 civarında talebesi olan köy okulunda 1995’de 8 talebe ile eğitime devam edilirken, civardaki pek çok köyde olduğu gibi, bu köy okulu da bugün-yarın kapanmayı bekliyor. Köyden çeşitli meslek gruplarına mensup (mühendis, öğretmen, subay gibi) üniversite mezunu bir kaç kişi çıkmıştır.

Köy camii 1953’de yeniden inşa edilmiştir. Köye 1971 yılında elektrik bağlanmış, su ise 1978-1979’da evlere dağıtılmıştır.

Köylünün genel ekonomik seviyesi orta olup, başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Köy merası yaklaşık 9.000 dekardır. Tarım modern alet ve makinalar kullanılarak yapılmaktadır. Esence’de tarımda gübre kullanımı 1960’lı yıllarda başlamıştır. Sulanan alanlarda arpa-buğdaydan başka pancar da yetiştirilmektedir. Esence köyünde tarım yapılan araziler bulundukları mevkilere göre Alpuçayırı-Karaçayır, Bozançayırı, Akbayır mevkii, Darören, Bostan yeri gibi çeşitli isimlerle anılmaktadır. Köyde hayvancılık 20 büyükbaş, 1.000 de küçükbaş hayvan ile giderek azalan bir sayıyla yapılmaktadır.

Esence’de Kırım Tatar kültürüne ait devam ettirilen başlıca özellik yemeklerdir. Köyde çibörek, qalaqay, köbete ve tavaloqum gibi Kırım Tatar yemek kültürünün başlıcaları sayılan hamur aşları hâlâ yapılmakta ve afiyetle yenmektedir. Köyde ekmek, içi sıvalı yuvarlak ya da köşeli fırınlarda pişirilerek hazırlanmakla beraber, Alpu’dan şehir ekmeği de getirtilmektedir. Eskiden tandırda pişirilen “çöyün ötmegi” artık pişirilmemektedir.

Kültürel dokunun zamanla erozyona uğradığı Esence’de eskiden yapılan toylar, toylardaki Kırım Tatar güreşleri, at yarışları ve kızlarla erkeklerin bir araya gelerek karşılıklı söyleştikleri çınlaşmalar birer birer tarih olmuştur. Güreşlerde Çardakbaşı’ndan Makascı Müsret, Arapkuyusu’ndan Kapar Pehlivan, Niyazi Pehlivan, Kireç’den Fehmi Pehlivan ve Mâmure’den Koca Refik Pehlivan’ın sadece adları kalmıştır. Toyların başlıca eğlencesi sayılan at yarışlarında Musa Aqay ile Necmettin Demirverdi’nin qoşu ozğan atları da yok artık. Çınlaşmalarda Vahide Abay ile Nasibullah Aqay’ı hatırlayan da pek kalmamış gibi. Nasibullah Aqay’ın,

“Tavga bardım tartamay soqur tanam,
“Borçqa qız bolsa al’ dedi anam!”

çınına Vahide Abay’ın,

“Mal degende bar edi, soqur tanañ,
Borçqa qız bolmaz, boq yegen anañ!..”

şeklinde verdiği cevabını şimdilerde o köyün qartlarından sayılan 76 yaşındaki Ahmet Ekdi unutmamış. Büyük bir ihtimalle ondan sonra unutulacak.